Đèn Trung thu luôn là hình ảnh không thể thiếu trong ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ người Việt. Đặc biệt với thế hệ 7x, 8x, những chiếc lồng đèn Trung thu thủ công mang đậm dấu ấn văn hóa và sự sáng tạo của một thời kỳ bao cấp. Hãy quay ngược thời gian với Hopcartondonghang, khám phá lại những mẫu đèn Trung thu huyền thoại đã từng thắp sáng những đêm rằm tháng Tám của tuổi thơ xưa.
1. Đèn Trung thu hình ông sao
Nói đến lồng đèn Trung thu tuổi thơ, chắc ai trong chúng ta cũng sẽ nhớ đến những chiếc đèn ông sao làm từ giấy kiếng và mảnh tre. Quá trình làm đèn ông sao đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ. Khung đèn được tạo nên từ những thanh tre mỏng, uốn cong tạo thành hình ngôi sao năm cánh. Giấy kiếng nhiều màu sắc được dán cẩn thận lên khung, tạo nên một tổng thể hài hòa và bắt mắt. Khi được thắp sáng, ta có thể thấy ánh đèn xuyên qua lớp giấy bóng kính tạo nên hiệu ứng lung linh, huyền ảo.
Thời ấy, mỗi độ Trung thu cận kề, lũ trẻ con trong xóm lại háo hức đòi bố mẹ sắm cho một chiếc đèn ông sao. Chỉ chờ đến đêm trăng rằm là rủ nhau tụ tập, rước những chiếc đèn Trung thu xanh xanh, đỏ đỏ đi chơi khắp nẻo đường làng. Ngày nay, mỗi khi Tết Trung thu đến, tiếng reo hò của trẻ em cùng ánh sáng từ những chiếc đèn ông sao lại làm sống dậy không khí lễ hội truyền thống đầy ý nghĩa.
2. Đèn ông sư hay đèn cù
Đèn ông sư, còn được gọi là đèn cù, là một loại đèn Trung thu độc đáo và mang đậm tính dân gian. Tên gọi “ông sư” xuất phát từ hình dáng của đèn, trông giống như một cái mũ mà các vị sư hay đội trên đầu. Loại đèn này thường được làm từ nan tre, giấy bóng kính, với phần đầu có các thanh gỗ tròn.
Cách chơi đèn ông sư khá thú vị. Khi chơi, người chơi gắn nến vào giữa chao đèn, rồi đẩy đèn qua một tay cầm dài khoảng 1m. Khi di chuyển, các bánh xe tròn quay đều, kết hợp với ánh sáng nến chiếu qua giấy kính, tạo nên những hình ảnh sinh động trên mặt đất. Chính vì khả năng quay như cái cù nên nó còn được gọi là đèn cù. Không giống với đèn kéo quân, tốc độ quay của đèn ông sư linh hoạt hơn rất nhiều, bởi nó phụ thuộc vào tốc độ di chuyển của người chơi.
Trong văn hóa dân gian, đèn cù tượng trưng cho niềm tin, ánh sáng và hy vọng. Người xưa tin rằng ánh sáng từ đèn ông sư có thể xua tan bóng tối, mang lại tương lai tươi sáng cho mọi người.
3. Lồng đèn Trung thu kéo quân
Lồng đèn Trung thu kéo quân là một trong những loại đèn độc đáo, kết hợp giữa ánh sáng và chuyển động. Đây là món đồ chơi gắn liền với ký ức tuổi thơ của thế hệ 7x, 8x. Cấu tạo của đèn kéo quân khá phức tạp, bao gồm một phần thân đèn hình trụ và một đế tròn có gắn hình các nhân vật.
Khi đèn được thắp sáng, ngọn nến sẽ tạo ra hơi nóng, qua đó tạo thành sức đẩy bên trong khiến những hình nhân vật này chuyển động. Bóng hình ảnh hắt lên 4 mặt của cây đèn, tạo nên hiệu ứng như đang diễu hành. Những nhân vật bên trong đèn thường được thiết kế dựa trên các câu chuyện cổ tích hoặc truyền thuyết dân gian, góp phần giáo dục và truyền tải văn hóa cho trẻ em.
4. Đèn ống bơ (đèn xe lon)
Đèn ống bơ, còn được gọi là đèn xe lon, là một ví dụ điển hình cho sự sáng tạo trong việc làm đèn Trung thu của thế hệ trước. Thời xưa, cứ đến dịp Trung thu về, tụi con trai lại thi nhau gom nhặt những lon sữa bột đã qua sử dụng về để làm đèn xe lon.
Quá trình làm đèn khá đơn giản, nên trẻ em thời đó rất thành thạo trong việc chế tác những chiếc đèn Trung thu ống bơ này. Chỉ cần một cọng dây kẽm, hai chiếc lon sữa bò và một cây tre, bọn trẻ đã có thể tự làm lồng đèn xe lon để chơi. Những chiếc lồng đèn này khi di chuyển phát ra âm thanh loạch xoạch đặc trưng và tỏa ánh sáng lấp lánh.
Đèn ống bơ không chỉ là một món đồ chơi thú vị mà còn là bài học về tái chế và bảo vệ môi trường cho trẻ em. Nó minh chứng rằng, chỉ với một chút sáng tạo, ta có thể biến những vật dụng tưởng chừng vô dụng thành những đồ vật độc đáo và ý nghĩa.
5. Đèn quả trám
Đèn quả trám là một trong những loại lồng đèn Trung thu truyền thống được yêu thích bởi trẻ em nông thôn xưa. Tên gọi “quả trám” xuất phát từ hình dáng của đèn, giống như quả trám – một loại quả quen thuộc trong văn hóa Việt Nam. Đèn thường được làm từ các ống lon bia, lon nước ngọt cũ. Kết hợp với các tờ giấy màu hoặc vải được dán cong, tạo nên một tổng thể hài hòa và bắt mắt.
Ưu điểm đặc biệt của đèn quả trám là tính an toàn cao. Khi sử dụng, người chơi không lo đèn bị cháy, bởi phần nến đã được đặt bên trong lon, hạn chế tối đa nguy cơ hỏa hoạn.
Trong văn hóa dân gian Việt Nam, quả trám tượng trưng cho sự phồn thịnh và may mắn. Vì vậy, việc rước đèn quả trám trong đêm Trung thu còn mang ý nghĩa cầu chúc cho một năm mới đầy ắp niềm vui và thành công. Đây là cách người xưa gửi gắm ước mơ về một cuộc sống no đủ, sung túc thông qua những chiếc đèn giản dị nhưng đầy ý nghĩa.
6. Đèn lồng tái chế từ film cũ
Cùng với đèn ống lon, đèn Trung thu tái chế từ giấy film cũ cũng thịnh hành vào những năm 1980 – 1990. Trong thời kỳ máy ảnh kỹ thuật số chưa phổ biến, những cuộn film đã qua sử dụng thường được các nghệ nhân tận dụng làm đèn giấy film. Thậm chí, một số trường học còn đưa loại đèn này vào bộ môn Thủ công để dạy cho học sinh.
Quy trình làm đèn film khá phức tạp, bao gồm nhiều công đoạn như tẩy màu film, đo khuôn, cắt khúc, xâu mái, bó thân đèn. Mặc dù mẫu mã không đa dạng như các loại đèn khác, nhưng đèn film vẫn được trẻ em ưa chuộng nhờ màu sắc bền, độ sáng bóng cao và khả năng chống nước tốt.
7. Lồng đèn giấy nhún
Lồng đèn giấy nhún là một trong những loại đèn Trung thu đơn giản nhưng không kém phần tinh tế, được bày bán phổ biến đến ngày nay. Sự đơn giản trong thiết kế và chế tác khiến loại đèn này trở thành lựa chọn phổ biến cho cả người làm và người mua.
Quá trình làm đèn giấy nhún tương đối đơn giản, phù hợp cho việc dạy trẻ em tự làm đồ chơi. Chỉ từ một tờ giấy màu sặc sỡ, bạn chỉ cần gấp và xếp đều đặn là đã tạo nên hiệu ứng “nhún” đặc trưng.
Mặc dù đơn giản, nhưng lồng đèn giấy nhún vẫn mang đến vẻ đẹp riêng biệt. Khi được thắp sáng, ánh sáng xuyên qua các lớp giấy nhún tạo nên hiệu ứng mềm mại, ấm áp. Điều này không chỉ tạo nên vẻ đẹp đặc trưng mà còn mang lại cảm giác ấm cúng, gần gũi, phù hợp với không khí đoàn viên của dịp Trung thu.
8. Đèn hoa đăng
Đèn hoa đăng không chỉ được sử dụng trong dịp Trung thu mà còn xuất hiện trong nhiều lễ hội truyền thống khác của Việt Nam. Loại đèn này thường được làm từ giấy mỏng hoặc vải, với khung được tạo nên từ tre hay dây kim loại mềm, tạo nên nét đẹp mong manh.
Điểm đặc biệt của đèn hoa đăng là khả năng nổi trên mặt nước. Trong nhiều lễ hội truyền thống, người ta thường thả đèn hoa đăng xuống sông hoặc hồ, tạo nên cảnh tượng vô cùng lung linh, huyền ảo. Nhiều người tin rằng mỗi chiếc đèn hoa đăng thả xuống nước không chỉ mang theo ánh sáng mà còn biến những ước nguyện và hy vọng của người thả đèn thành hiện thực.
Ngày nay, mặc dù có nhiều loại đèn Trung thu hiện đại, những chiếc lồng đèn thủ công vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong lòng thế hệ 7x, 8x. Chúng không chỉ là công cụ kết nối các thế hệ, mà còn là cách để giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống trong thời đại công nghệ số.
Hopcartondonghang hy vọng bài viết này giúp bạn nhìn lại những hoài niệm tươi đẹp của quá khứ. Đồng thời, truyền cảm hứng để thế hệ trẻ ngày nay tiếp tục kế thừa và duy trì nét đẹp truyền thống xưa.
